ต้องรู้เท่าทัน อันนี้มันไม่ใช่ของดี เราจะไปกลัวตายทำไม เราเกิดมาเพื่อตาย เราจะไปกลัวตายทำไม มันจะตายอยู่แล้ว เราจะไปกลัวทำไม ไม่พ้นจากความตายแล้ว มันจะตายก็ปล่อยให้มันตาย ขอแต่ว่าให้เรามีสติ เราเคยพิจารณาอะไร หรือเคยบริกรรมอะไร เคยบริกรรมว่า พุทโธ หรือธัมโม หรือว่าสังโฆ ก็ว่าไปเลย ให้สติของเรา ใจของเราแน่ เราอย่าเพิ่งไปส่งออกข้างนอก

เราสมมติขึ้นมา เราก็เป็นคนกลัวเอง เราสมมติขึ้นมาแล้วก็กลัวเอง จะว่าคนโง่หรือฉลาด เพราะฉะนั้นใจของเราไม่อยู่เป็นปกตินัก ไม่อยู่เป็นสมาธินัก...ฝึกอบรมสติของเราได้เรียกว่า สติสัมปชัญญะ รู้ตัวอยู่นั้น ไม่ต้องไปสมมติ ดูที่ใจของเรานี้ กายของเรามันสมมติขึ้นมาเป็นรูปร่างขึ้นมา มันเป็นยังไง

การพิจารณากาย เราจะตั้งสติในฐานที่ไหน มีหลายแห่ง ฐานที่ตั้งสตินั้น อยู่บนกระหม่อมแห่งหนึ่ง ที่ระหว่างคิ้วของเราอีกแห่งหนึ่ง ปลายจมูกนี้แห่งหนึ่ง ที่คอหอย ที่ลิ้นปี่ แล้วแต่เราแต่ท่าน เมื่อเวลาเราตั้งอยู่ในฐานไหน ให้กำหนดรู้เฉพาะในฐานนั้นก่อน นี้สำหรับเราเป็นผู้ฝึกจนกว่ามันจะชำนิชำนาญ หรือสติของเรามันกล้าพอ เมื่อเวลาตั้งในฐานนั้นมีการเกิดขึ้นมา เห็นมันมีอาการแปรปรวน เป็นต้นว่ามีการเปื่อยเน่าลงไปอย่างนี้ ถ้าปรากฏขึ้นอย่างนี้ เราก็เอาฐานที่นั้นเป็นหลักตลอดไป พิจารณาอยู่อย่างนั้นเมื่อเวลาเห็นความแปรปรวนอย่างนั้นก็ตั้งสติ กำหนดดูอยู่ ถ้าหากว่า ร่างคลี่คลายออก เราจะต้องรู้เองเห็นเอง ไม่มีใครบอก เราเห็นเองรู้เอง ถ้ามันคลี่คลายออก เราต้องเลือกเองให้ถูกต้องตามจริตนิสัยของเรา เมื่อเวลาพิจารณาไป มันขยายไปทั่วทางกายทั้งหมดของเราเอง มันเปื่อยเน่าลงไปเหลือแต่ร่างโครงกระดูก เมื่อเวลาเหลือแต่ร่างโครงกระดูก เรากำหนดละลายกระดูกลงไปอีก ให้มันกลายเป็นดินเป็นธาตุก็ดี นี่เป็นการพิจารณา พอเมื่อเวลากลายไปเป็นธาตุดิน ธาตุน้ำ ธาตุลม ธาตุไฟ เรากำหนดสลายออกไปอีกก็ยังดี ส่วนธาตุเหล่านี้มันกระจายออกไปหมดแล้ว มันจะเหลืออะไรอีก เหลือแต่อมตธรรมเท่านั้น อมตธรรม คือ สิ่งที่ไม่ตาย ก็คือ ใจ นั่นแหละ มีแต่ใจล้วนๆ ใจบริสุทธิ์ เมื่อเวลาใจมันไม่มีอะไรมาเจือปนแล้ว มันจะผ่องใสแจ้งสว่าง มันก็ปรากฏอยู่ที่นั้น นี้เป็นการพิจารณา

แต่ว่าส่วนอื่นนั้นมันจะคลี่คลาย ตัวของปัญญามันจะเกิดขึ้นมาเอง เราคอยระมัดระวังติดตามอยู่ตลอด มันจะเกิดอะไรขึ้นมา นี้เรียกว่าวิจยะ ความสอดส่องในธรรม แต่ว่าคนเรามันกลัวเวทนา เช่น นั่งสมาธิ คอยแต่จะขยับ ไม่เกินความเจ็บเลย ปล่อยให้ความเจ็บทับถมอยู่อย่างนั้น ไม่เคยเขยื้อนอยู่อย่างนั้น ผลสุดท้ายก็เลยกลายเป็นนิสัย กลายเป็นนิสัยก็เลยไม่เป็นเลยที่นี้ กลายเป็นหมัน มันก็ไม่มีอะไรอยู่ หมายความว่า มันมีปัญญา แต่มันติดภพอยู่อย่างนั้น เมื่อเรานั่งเราเกิดเวทนา เกิดปวดเมื่อยขึ้นมา จะให้ผ่านจุดนี้ไปได้อย่างไร ต้องอาศัยความอดทน ขันติ-ความอดทน ต่อสู้ มันไม่เลยตายไปหรอก ให้นึกอย่างนี้ อย่างมากแค่ตายเท่านั้นแหละ ตั้งสติให้ดีๆ แล้วนั่งสงบอยู่เฉพาะจิต ไม่ต้องยึดว่ามันเจ็บที่นั้นปวดที่นี่ ใจไม่มีเวทนา เวทนาไม่ใช่ใจ ใจไม่ใช่เวทนา ความเจ็บไม่ใช่ใจ ใจไม่ใช่ความเจ็บ แยกออกเป็นส่วนๆไป ต้องแก้วิธีนี้ เมื่อใดจิตเรารวมก็หายไปเลย เวทนามันก็ไม่ปรากฏขึ้นมา เพราะใจมันปล่อยวางอุปาทานขันธ์ เมื่อเวลามันปล่อยวางมันก็ไม่มีเจ็บ ใจของเรามันถอนจากสมาธิ จึงจะปรากฏความเจ็บขึ้นมา นี้อุปาทานขันธ์เกิดขึ้นอีกแล้ว มันเป็นอย่างนั้น แต่ว่าจะให้มันหายไปเลย นั้นก็ไม่ได้ มันมีอยู่อย่างนี้ เพราะว่าเรามีธาตุขันธ์อยู่แล้ว มันก็ต้องปรากฏอยู่อย่างนั้น เรียกว่า ธรรมแสดงอยู่ทุกเวลา อกาลิโก ไม่มีกาลไม่มีเวลา แต่ว่าผู้ที่จะใช้ ผู้ที่จะเอานั้นก็เอาได้ ถ้าไม่เอาก็เฉยๆอยู่ได้

นั่นสติไม่พอ สติยังไม่กล้า เมื่อเวลามันปวดขึ้นมา สติมันก็ไม่มี เรียกว่าสติอ่อน ถึงอย่างไรก็ตามมันเกิดขึ้นมาก็ตาม เราก็ไม่หยุดอย่างไรก็ตาม เราจะต้องอยู่อย่างนี้ เราจะอดทนอยู่อย่างนี้ จี้อยู่อย่างนั้นแหละ คล้ายๆกับว่าเราตอกไม้ จับจนตลอด จนทะลุไปเลย ถ้าเราจับแล้วยังไม่ทะลุก็ไปหยุดเสีย มันก็ไม่ทะลุเสียที เดี๋ยวก็ไปจับโน้น เดี๋ยวก็ไปจับนี่ มันก็ไม่มีทางที่จะทะลุได้ นี้ก็เหมือนกัน การภาวนาก็เหมือนกัน ถ้าทำกันไป แล้วไม่ทะลุปรุโปร่งก็เลยหยุด มันก็เลยกลายเป็นนิสัยไปอีก เคยทำแค่นี้ มันก็มาถึงแค่นี้ ก็เลยหยุด อย่างนี้มันก็ไม่เป็นอะไรได้ซักคำ